نگاهي به دعا در احاديث و روايات

بسم ا... الرحمن الرحيم

احاديث و روايات، بهترين الگوهاي رفتاري دعا محسوب مي‌شوند زيرا [معصومين (ع)] به راه و رسم نيايش و عرض حاجت و چگونگي خضوع و مناجات با خداوند، از همه‌ي خلايق آگاه‌ترند.  

دايره‌المعارف تشيع، ج 7، زير نظر احمد حاج سيد جوادي، نشر سعيد محبي، 1383، ص 517

توصيه به دعا:

پيامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: "در حاجات خود به سوي خدا فزع کنيد و در هنگام فروماندگي به او ملتجي و پناهنده شويد و در هر حال به سوي او تضرع کرده و او را بخوانيد زيرا که دعا مغز عبادت است و هيچ مؤمني نيست که بخواند خدا را مگر آن که مورد اجابت قرار گيرد و اين اجابت براي او يا مؤجل و فرارسيده است در دنيا يا مؤجل است در آخرت و يا کفاره‌ي گناهان اوست، به اندازه‌اي که دعا کرده است."

سخن خدا، مجموعه‌ي احاديث قدسي

ميسربن‌عبدالعزيز گويد: حضرت صادق(ع) به من فرمود: "اي ميسر، دعا كن و مگو كه كار گذشته است و آن‌چه مقدر شده همان شود. همانا نزد خداي عزوجل منزلت و مقامي‌ست كه بدان نتوان رسيد جز به درخواست و مسئلت و اگر بنده‌اي دهان خود را ببندد و درخواست نكند چيزي به او داده نشود پس درخواست كن تا به تو داده شود. اي ميسر، هيچ دري نيست كه كوبيده شود جز اين‌ كه اميد آن رود كه بر روي كوبنده باز شود."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 211

امام صادق(ع): "هر كه از فضل خداي عزوجل درخواست نكند نيازمند و فقير گردد." سيف تماد گويد شنيدم از حضرت صادق(ع) كه مي‌فرمود: "بر شما باد به دعا زيرا به هيچ چيز مانند آن به خدا نزديك نشويد و هيچ حاجت كوچكي را به خاطر كوچكيش رها نكنيد از اين كه براي آن به درگاه خداوند دعا كنيد. زيرا آن‌كس كه حاجات كوچك به دست اوست همان كس است كه حاجات بزرگ در اختيار اوست."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 212

جايگاه و اهميت دعا:

دعا عبادت است .

نهج الفصاحه، رسول اكرم (ص)

دعا مغز عبادت است و هيچ دعاکننده‌اي هلاک نمي‌شود. نيم همه‌ي نيکي‌ها بندگي‌ست و نيم ديگرش دعاست.

ميزان الحکمه، ج 4، ص 1646

حضرت محمد(ص) مي‌فرمايد: "دعا بزرگ‌ترين بندگي و بافضيلت‌ترين عبادت است."

دعا از نظر دانشمندان، مهدي قائني، ص176

محبوب‌ترين کارها در روي زمين به سوي خداي عزوجل دعاست و افضل عبادت و پارسايي‌ست.

حضرت علي(ع)، نهج البلاغه

از امام صادق(ع) نقل شده: "به خدا قسم، آن نمازي که دعايش بيشتر است، عبادت است. به خدا قسم دعا برتر است. به خدا قسم دعا عبادت است. به خدا قسم دعا شديدترين عبادت است."

آيه‌هاي زندگي، حسين اسکندري، ص 24، فلاح السائل، ح 61

سديد مي‌گويد به امام باقر(ع) عرض كردم: "كدام عبادت بهتر است؟" فرمود: "چيزي نزد خداي عزوجل بهتر از اين نيست كه از او درخواست شود و از رحمت هاي غير متناهي که نزد اوست، طلب نمايند و كسي نزد خداي عزوجل مبغوض‌تر نيست از آن‌كس كه از عبادت او تكبر ورزد و آن‌چه نزد اوست، درخواست نكند."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 210

امام جعفر صادق(ع) فرمود: "به تحقيق که خداي تبارک و تعالي دوست مي‌دارد از بندگان، هر کسي را که بسيار دعاکننده باشد."

عده الداعي، علامه حلي

هر کس خداشناس‌تر باشد بيش از ديگران دست نياز و دعا به سوي خدا بلند مي‌کند.

غررالحکم، 3260

داناترين مردم به خداوند سبحان کسي است که بيشتر خدا را بخواند و هر چه بخواهد، از او درخواست کند.

غررالحکم، فصل 8، گفتار 434

هيچ چيز نزد خداوند بزرگ از اين محبوب‌تر نيست که شخص از خدا چيزي درخواست کند.

غررالحکم، فصل 79، گفتار 152

ناتوان‌ترين مردم کسي‌ست که از دعا کردن و از خواستن چيزي از خداوند ناتوان باشد. 

غررالحکم، فصل 8، گفتار 254

حضرت امام صادق(ع) مي‌فرمايد: "زياد خواندن دعا افضل از زياد خواندن قرآن است."

نقش دعا در زندگي اجتماعي، دکتر عبدالله اميدي فرد، ص 35

حضرت علي(ع) فرمود: "دعا کليدهاي نجات و کاميابي و گنجينه‌هاي رستگاري است... مناجات با خدا سبب نجات است و با اخلاص، خلاصي آيد و چون بي‌تابي سخت گردد، پناهگاه، درگاه اوست."

تحلي، کريم محمود حقيقي، ص 171

کليدهاي موفقيت و رستگاري در دعاست.

بحار الانوار، ج 93، ص 300

دعا مخزن اجابت است، هم‌چنان که ابر، مخزن باران است.

بحار الانوار، ج 93، ص 299

دعا کليد نزول رحمت خدا و چراغ تاريکي، گمراهي و فقر است.

بحار الانوار، ج 93، ص 300

دعا کليد رحمت است.

نهج الفصاحه، رسول اكرم (ص)

حضرت رسول(ص) به صحابه فرمودند: "مي‌خواهيد دلالت کنم شما را بر حربه و سلاحي که شما را نجات دهد از شر دشمنان شما و روزي شما را زياد کند؟" گفتند: " بلي" فرمود: "دعا کنيد و بخوانيد پروردگار خود را در شب و روز به درستي که حربه‌ي مؤمن دعاست".

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص 404

امام صادق(ع) فرمود: "رسول خدا(ص) فرمود دعا سلاح مؤمن و ستون دين و نور آسمان‌ها و زمين است. از سينه‌ي پاك و دلي پرهيزگار برآيد و وسيله‌ي نجات در مناجات است و خلاصي به اخلاص آيد و چون فزع و بي‌تابي سخت شود، مفزع و پناهگاه خداست."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 213

دعا سلاح مؤمن است .

نهج الفصاحه، رسول اكرم (ص)

دعا اسلحه و آلت درخواست دوستان خداست.

غررالحکم، فصل 1، گفتار 828

نيکو سلاحي‌ست دعا کردن.

غررالحکم، فصل 81، گفتار 59  

دعا نافذتر از اسلحه‌ي برنده است.

بحار الانوار، ج 90، ص94

امام صادق(ع): "دعا از نيزه‌ي تيز نافذتر است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 214

دعا و زاري به درگاه خدا ابزار کار مؤمن است.

غررالحکم، فصل 39، گفتار 10

حضرت اميرالمؤمنين مي‌فرمايد: "بدان آن خدايي که خزانه‌هاي آسمان و زمين در دست اوست، به تو اجازه‌ي دعا کردن داده و ضامن پذيرفته شدن آن گشته است و فرموده که از او بخواهيد تا ببخشد و رحمت بطلبيد تا مهرباني کند و بين تو و خود کسي را نگذاشته و تو را ناچار نگردانيده که نزد او شفيع و ميانجي ببري، پس هرگاه بخواهي به دعا درهاي نعمتش را مي‌گشايي."

نقش دعا در زندگي اجتماعي، عبدالله اميدي فرد، ص 33

کسي را که چهار چيزش دادند از چهار چيز نوميد نگشته: کسي را که امر به دعا نمودند از روا ساختن درخواستش او را نوميد نگرداندند. و کسي را که دستور توبه دادند از پذيرفتن آن نوميدش نساختند و کسي را که به استغفار وادارش نمودند از آمرزش نااميدش ننمايند. و کسي را که شکر و سپاس ياد دادند از افزوني نعمت‌ها، نوميدش نکنند.

حضرت علي(ع)، نهج البلاغه

هر کس که در رحمت خداي سبحان را بکوبد به رويش باز مي‌شود.

غررالحکم ، ح 8292

به هر که دعا عطا شود از اجابت کردن محروم نماند.

غررالحکم، فصل 77، گفتار 418

حضرت صادق(ع) فرمود: "هيچ بنده‌اي دست به درگاه خداي عزيز جبار نگشايد جز اين كه خداي عزوجل شرم كند كه آن را تهي بازگرداند تا اين كه از فضل و رحمت خود در آن بنهد پس هرگاه يكي از شما دعا كرد دستش را برنگرداند تا آن را به سر و روي خود بكشد."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 218

امام صادق (ع) فرمود: "سه چيز است که بنده به آنها هيچ ضرر نمي‌کند: دعا کردن در هنگام بلاها و شدت‌ها و استغفار کردن بعد از گناه و شکرکردن در وقت نعمت".

اميرالمؤمنين علي(ع) درباره‌‌ي دعا مي‌فرمايند: "خداوند به آدميان اجازه‌ي دعا و وعده‌ي اجابت داده است. اما آن کس

که اين وسيله‌ي شريف را ضايع کند و آن‌چنان که در خور است، از آن بهره نمي‌جويد، بداند که خودش مقصر است."

حکمت و معيشت، عبدالکريم سروش

امام جعفر صادق(ع) فرمود: "هيچکس دشمن‌تر نيست به سوي خدا از آن کس که تکبر کند از عبادت او و سؤال نکند آن‌چه نزد اوست."

عده‌الداعي، علامه حلي

دعا نکردن گناه است.

ميزان الحکمه، ج 4، گفتار 1644

اثرات و نتايج دعا:

بلا به وسيله‌ي دعا برطرف مي‌شود.

غررالحکم، علي (ع)، فصل 18، گفتار 62

امواج بلا را با دعا قبل از پيش آمدن، دور کنيد.

بحارالانوار، ج 93، ص 301  

دعا سپر مؤمن در مقابل بلايا و گرفتاري‌هاست.

اصول کافي، شيخ كليني رازي، ج 2، ص 470  

دعا براي آن‌چه فرود آمده و آن‌چه فرود نيامده مفيد است. بندگان خدا از دعا غافل نشويد.

نهج الفصاحه، رسول اكرم (ص)

حضرت رضا(ع): "دعا بلايي را كه نازل شده و آن‌چه نازل نشده را دفع كند."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 215    

حضرت صادق(ع) فرمود: "هر كه از بلايي بترسد كه بدو رسد و پيش از رسيدن آن بلا درباره‌ي آن دعا كند، خداي عزوجل هرگز آن بلا را بدو ننماياند."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 220

حضرت صادق(ع) فرمود: "خداي عزوجل هر آينه دفع كند به وسيله‌ي دعا آن‌‌چه را كه مي‌‌داند اگر براي آن دعا شود، اجابت خواهد كرد و اگر نبود كه بنده به اين دعا موفق شود به او بلائي مي‌رسيد كه او را از روي زمين بردارد."

اصول كافي، شيخ كليني رازي،  انتشارات علميه اسلاميه، ج4، ص 216 و 217

حضرت رسول(ص) فرمود: "دعا کنيد بيماران خود را به تصديق و دفع کنيد انواع بلاها را به دعا و حفظ کنيد مال‌هاي خود را به دادن زکات."

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم

حضرت اميرالمؤمنين(ع) فرمود: "دفع کنيد موج‌هاي بلا را از خود به دعا پيش از آن که نازل گردد. به حق آن خداوندي که دانه را شکافته و انواع گياه را از آن بيرون آورده و خلايق را خلق فرموده که بلا به سوي مؤمن تندتر مي‌رود از سيلي که از بالاي کوه پائين مي‌آيد و از دويدن اسبان تندرو. و هيچ نعمتي و طراوت عيشي از بندگان برطرف نمي‌شود مگر به گناهان ايشان و اگر وقتي که بلا نازل شود و نعمت از ايشان زائل گردد، به خدا پناه برند و تضرع نمايند با نيت‌هاي درست و سستي نورزند در عبادت و بندگي و ترک گناهان بکنند، خدا هر فاسدي را براي ايشان به اصلاح مي‌آورد و هر نعمتي را که از ايشان سلب نمود به ايشان برمي‌گرداند."

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص 404

ابو‌الحسن عليه‌السلام فرمود: "پس هر گاه بلا بر شما نازل شد، بر شما باد که دعا کنيد و تضرع نماييد به درگاه خداي عزوجل."

عده‌الداعي، علامه حلي

حضرت صادق(ع) فرمود: "آيا طولاني بودن بلا را از كوتاهي آن مي‌شناسيد (و تشخيص مي‌دهيد چه بلايي طولاني و چه بلايي كوتاه است)؟" عرض كرديم: "نه" فرمود: "چون در هنگام بلا به كسي الهام شد كه دعا كند بدانيد كه بلا كوتاه است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 219

حضرت موسي‌بن‌جعفر(ع) فرمودند: "هيچ بلايي بر بنده‌ي مؤمن نازل نشود كه خداي عزوجل بدو الهام دعا كند جز اين‌ كه به زودي آن بلا برطرف شود و هيچ بلايي بر بنده‌ي مؤمن نازل نگردد كه از دعا كردن خودداري كند جز اين كه آن بلا طولاني است، پس هرگاه بلا نازل شد بر شما باد كه به درگاه خداي عزوجل دعا و زاري كنيد."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 219

از حضرت پيامبر(ص) نقل شده است که: دعاست که قضاي مبرم را که به سختي محکم شده، برمي‌گرداند."

نقش دعا در زندگي اجتماعي، دکتر عبدالله اميدي فرد

حضرت صادق(ع) فرمود: "دعا قضاي مبرم شده را برگرداند پس بسيار دعا كن كه آن، كليد هر رحمت و پيروزي در هر حاجت است و به آن‌چه خداي عزوجل است نتوان رسيد جز به وسيله‌ي دعا و هيچ دري بسيار كوبيده نشود جز اين‌كه اميد به بازشدن آن نزديك شود."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 216

دعا سپاهي از سپاهيان مجهز خداست و قضاي حتمي را رد مي‌کند.

رسول اكرم (ص)، نهج الفصاحه

بسيار دعا کن که دعا، قضا را دفع مي‌کند.

رسول اكرم (ص)، نهج الفصاحه

قضاي الهي را هيچ چيز جز دعا بر نمي‌گرداند.

اصول کافي، شيخ كليني رازي،  ج 2، ص 469

امام صادق(ع): "بر تو باد به دعا زيرا آن درمان هر دردي است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 216

بر تو باد دعا کردن، زيرا شفاي هر دردي در دعاست.

مکارم الاخلاق، ج 2، ص 12

از فرد گرفتاري، که اندوه و درد به او سخت گرفته است، نيازمندتر به دعا نيست و نيز از تن‌درستي که از بلا و درد در امان نمي‌باشد. بلکه هر دو به دعا و درخواست به خدا نيازمندند، او براي بهبود يافتن، و اين براي دوام سلامتي.

حضرت علي(ع)، نهج البلاغه

آن‌چه در دعا و اجابت آن مؤثر است:

امام صادق(ع) فرمودند: "بر آداب دعا محافظت کن و ببين چه کسي را  مي‌خواني و چگونه مي‌خواني؟" 

بحارالانوار، ج 93، ص 322

از امام صادق(ع) روايت است كه فرمود: "اگر خواستيد هر دعايي كنيد مستجاب شود از همه‌ي مردم مأيوس شويد و اميدي جز از خداوند نداشته باشيد، وقتي خداوند از دلت اين را دانست، آن‌گاه هر چه بخواهي به تو مي‌دهد."

آداب راز و نياز (ترجمه‌ي عده‌الداعي)، ص 147

به جز از خداي سبحان چيزي نخواهيد.

غررالحکم، فصل 5، گفتار 273

درخواست‌کننده از خداوند بدون طاعت و بندگي مانند تيري است که از کمان بي‌زه باشد، که تير او به هدف نمي‌رسد پس کسي که خداوند را بخواند و عمل نداشته باشد درخواست او روا نگردد. زيرا هر که عمل ندارد و واجب‌تر را به‌جا نمي‌‌آورد، فاسق است و خداوند دعاي فاسق را به‌جا نمي‌آورد.

نهج البلاغه، حضرت علي(ع)

از امام جعفر صادق(ع) نقل شده: "هر که را خوش آيد که در هنگام سختي دعايش به اجابت رسد، بايد در حال راحتي بسيار دعا کند."

عده‌الداعي، علامه حلي

حضرت صادق(ع) فرمود: "هر كه در دعا پيش افتد (يعني هميشه دعا مي‌كند و اختصاصي به هنگام رسيدن بلا ندارد) بلايي كه به او برسد، دعايش مستجاب شود و فرشتگان گويند: صداي آشنايي‌ست و از بالا رفتن به آسمان ممنوع نگردد، و كسي كه پيش‌دستي به دعا نكند چون بلا به او برسد دعايش مستجاب نشود و فرشتگان گويند: ما اين آواز را نشناسيم."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 219

حضرت صادق(ع) فرمود: "دعا در حال آسايش و راحتي، نيازمندي‌هاي در حال بلا را برمي‌آورد."

 اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص220

از امام باقر(ع) منقول است که: "سزاوار است مؤمن را، که باشد دعا کردن او را در آساني، هم‌چون دعا کردن او در سختي. و مناسب نيست که هرگاه مدعاي او حاصل شود او دعا را کم کند." 

عده‌الداعي، علامه حلي

امام جعفر صادق(ع) فرمود: "هرگاه رقت نمود دل‌تان و جريان آب از چشم‌تان جاري شد پس بايد که دعا کنيد. به درستي که دل رقيق نمي‌شود تا خالص نشود. و هرگاه موي بر بدن تو راست شود و از ترس اشک از چشم ريزان شود و بترسد دل تو، پس درياب آن حالت را به درستي که خداوند سبحان حاصل مي‌کند مقصود تو را."

عده‌الداعي، علامه حلي

از رسول خدا(ص) روايت شده است که: "چون بنده در نيمه شب تار، با خداي خود خلوت کند و رازونياز نمايد، پروردگار متعال نوري در دلش جاي مي‌دهد. و چون گويد "يا رب، يا رب" پروردگار بزرگ او را ندا کند: "لبيک بنده‌ي من، بخواه تا به تو بدهم و بر من توکل کن تا تو را کفايت کنم."

صداي او، حميدرضا همتي، ج 2

شخصي به امام صادق(ع) عرض کرد: "قربانت شوم بفرماييد آن ساعتي که نزديک‌ترين ساعات انسان به خداست و خدا به او نزديک است چه ساعتي است؟" حضرت فرمودند: "چون آخر شب برخيزد و درحالي که چشم‌ها در خواب‌اند، شاداب وضو بگيرد و در عبادتگاه خود بايستد و با حضور قلب و توجه دل به خدا تکبير نماز بگويد و با تلاوت قرآن دو رکعت نماز به جاي آورد و آن‌گاه به اقامه‌ي نماز برخيزد. در اين موقع از آسمان از جانب عرش، ندا برخيزد: اي بنده‌ي خداخوان، اکنون خير و نيکي از سوي اعلاي آسمان بر سرت در حال ريزش است و فرشتگان از کنار پاهايت تا اوج آسمان اطرافت را گرفته‌اند، و خدا  ندا مي‌کند: اي بنده‌ي من، اگر بداني با که در حال گفت‌وگو و راز و نيازي هرگز قلب و دلت را از توجه به او بر نمي‌گرداني."

بحار الانوار، ج 87، ص 158، ح 46

دعايي که ميان اذان و اقامه باشد رد نمي‌شود.

نهج الفصاحه، رسول اكرم(ص)

آن ‌که چيزي را آرزومند است، شب به طلب برخيزد.

غررالحکم، فصل 77، گفتار 1457

از امام محمد باقر(ع) نقل شده: "به راستي خداي عزوجل دوست دارد بنده‌ي بسيار دعاکننده بچسبد به دعا کردن از هنگام سحر تا برآمدن آفتاب. زيرا در اين هنگام درهاي آسمان باز است و روزي‌ها را پخش مي‌کنند و حاجات را بر        مي‌آورند."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 228

امام باقر(ع) فرمود: "شيوه‌ي پدرم اين بود که چون با خدا حاجتي داشت، در هنگام غروب آفتاب از خداوند مي‌خواست."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 227

اميرالمؤمنين علي(ع) فرمود: "دعا را در چهار وقت غنيمت دانيد، نزد قرائت قرآن، هنگام گفتن اذان، نزد نزول باران، به هنگام برخورد دو صف کفر و ايمان براي جانب‌داري."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 227

حضرت محمد(ص) مي‌فرمايد: "به درستي که خداوند تبارک و تعالي مي‌فرستد فرشته را به آسمان دنيا هر شب در ثلث آخر شب و شب جمعه در اول شب."

عده‌الداعي، علامه حلي

امام رضا(ع) مي‌فرمايد: "به‌درستي که خداي تبارک و تعالي مي‌فرستد فرشته‌ها را به آسمان دنيا هر شب در ثلث آخر شب و شب جمعه و در اول شب، پس امر کرده است آنها را که ندا کنند: آيا هيچ سائلي هست که عطا کنم مطلوب او را؟"  

عده‌الداعي، علامه حلي

از امام باقر(ع) منقول است که: "به‌درستي که خداي تعالي ندا مي‌کند هر شب جمعه از بالاي عرش از اول شب تا آخر  که: آيا نيست بنده‌ي مؤمني که بخواند مرا از براي دين خود و دنياي خود پيش از طلوع صبح تا اجابت کنم آن را؟ آيا نيست بنده‌ي مؤمني که توبه کند به سوي من از گناهان خود پيش از طلوع صبح تا قبول کنم آن توبه را از او؟ آيا نيست بنده‌ي مؤمني که تنگ شده باشد بر او روزي و سؤال کند زيادتي رزق را پيش از طلوع صبح تا زياده کنم آن را و فراخ سازم روزي او را؟ آيا نيست بنده‌ي مؤمن بيماري که سؤال کند از من شفا را پيش از طلوع صبح تا عافيت دهم او را؟ آيا نيست بنده‌ي محبوس غمناک که سؤال کند از من آن که آزاد کنم او را از زندان تا من خلاصي دهم او را و خالي کنم راه او را؟ آيا نيست بنده‌ي مؤمني ستم‌رسيده که سؤال کند از من که بگيرم از براي او ظلامه‌ي او را پيش از طلوع صبح تا نصرت دهم او را و بگيرم ظلامه‌ي او را؟".  

عده‌الداعي، علامه حلي

امام جعفر صادق(ع) از جد بزرگوارشان نقل فرمود: "بهترين وقتي كه در آن خداي عزوجل را بخوانيد (و دعا به درگاهش كنيد) سحرهاست و اين آيه را كه درباره‌ي گفتار حضرت يعقوب(ع) است تلاوت فرمود: "گفت به زودي آمرزش خواهم براي شما از پروردگار خود" (سوره‌ي يوسف، آيه‌ي 98) فرمود: او (دعاكردن براي آنها را) به سحر موكول كرد."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص227

امام جعفر صادق(ع) فرمود: "طلب کنيد دعا را در چهار وقت، نزد وزيدن باد و زوال سايه‌ها و نازل شدن باران و ريختن اولين قطره‌ي خون مؤمني که کشته شده باشد. پس به درستي که درهاي آسمان گشوده مي‌شود در اين اوقات." و هم از علي(ع) نقل است که "هرگاه زوال آفتاب باشد گشاده مي‌شود درهاي آسمان و درهاي بهشت و بر آورده مي‌شود حاجت‌هاي بزرگ". و ديگر "از طلوع صبح تا طلوع آفتاب وقت اجابت دعاست". از جمله اوقاتي که دعا مستجاب مي‌شود بعد از قرائت قرآن است و ميان اذان و اقامه.

عده‌الداعي، علامه حلي

از امام صادق(ع) نقل شده: "دعا را در چهار هنگام از دست ندهيد: در نماز وتر، پس از نماز صبح و بعد از ظهر و غروب."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 226

در کتاب اميرالمؤمنين(ع) مکتوب بود که حاجت طلبيدن بعد از مدح پروردگار است. و هرگاه که خدا را خواني پس به بزرگي ياد کن او را. روايت کرده است معاويه ابن عمار از امام جعفر صادق(ع) که اول مدح است بعد از آن ثنا بعد از آن اقرار به گناه، بعد از آن طلب حاجت. به خدا سوگند که بيرون نمي‌آيد بنده از گناه الا به اعتراف به گناهان. و روايت است از ابي عبدالله(ع) که فرمود: "هر گاه يکي از شما طلب حاجت کند پس بايد اول ثنا گويد بر پروردگار خود و مدح کند. به درستي که هرگاه مردي از شما طلب حاجت دارد از پادشاه مهيا مي‌سازد بهترين کلمات را که براي او ممکن است و هر گاه طلب حاجت مي‌کنيد پس به بزرگي ياد کنيد خداي عزيز جبار را و مدح گوييد او را و ثنا گوييد بر او."

عده‌الداعي، علامه حلي

شخصي خدمت امام صادق(ع) عرض کرد: "هر چه در پي تحقق آيه‌ي "ادعوني استجب لکم" مي‌روم، آن را نمي‌يابم، زيرا من خدا را مي‌خوانم، اما دعايم مستجاب نمي‌شود." حضرت فرمودند: "آيا فکر مي‌کني خداوند عزوجل از وعده‌ي خود تخلف کرده؟" او گفت: "نه". حضرت فرمودند: "پس علت آن چيست؟" او گفت: "نمي دانم." حضرت فرمودند: "من به تو مي‌گويم. هر کس خداوند متعال را در آن‌چه امر به دعا کرده اطاعت کند، يعني جهت دعا را بياورد، خداوند اجابت خواهد کرد". عرض کرد: "جهت دعا چيست؟" فرمودند: "ابتدا حمد خدا مي‌کني و نعمت‌هاي او را يادآور مي‌شوي، سپس شکر مي‌کني، بعد بر پيامبر درود مي‌فرستي، آن‌گاه گناهانت را به خاطر مي‌آوري و به آن اقرار مي‌کني و از آنها به خدا پناه مي‌بري و توبه مي‌کني. اين است جهت دعا."

تفسير برهان، ج 3،  ص353 و تفسير نمونه، ج 18، ص 12  

امام صادق(ع) فرموده‌اند: "در کتاب اميرالمؤمنين(ع) آمده است که ستايش، قبل از سؤال و تقاضاست و لذا وقتي خداوند عزوجل را مي‌خواني، اين گونه تمجيدش کن: "اي کسي که از رگ گردن به من نزديک‌تري، اي آن‌که هر چه بخواهم انجام مي‌دهي، اي کسي که بين انسان و قلبش حائل مي‌شوي، و از انديشه و خواطر قلبي وي پيش از خودش باخبري، اي کسي که بر ديدگاه بلند مستقري، اي که چيزي همانند او نيست."

وسائل الشيعه، ج 4، ابواب الدعا، باب 31، ح 3

حضرت صادق(ع) فرمود: "اگر از وقوع چيزي ترسي داشتي يا حاجتي خواستي به نام خدا (دعا را) آغاز كن و او را تمجيد كن و ستايش كن چنان‌ كه شايسته‌ي آن است و بر پيغمبر(ص) صلوات بفرست و حاجت خود را بخواه و خود را به گريه وادار كن اگرچه به اندازه سرمگسي باشد همانا پدرم هميشه مي فرمود: نزديك‌ترين حالي كه بنده بر پروردگار عزوجل دارد، آن زماني است كه در سجده باشد و گريان."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص235

حضرت صادق(ع): "بر تو باد به دعا كردن در حال سجده كه بنده در سجود از جميع احوال به خدا نزديكتر است."

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص 410

از اميرالمؤمنين نقل شده که فرمودند: "بهترين دعا آن است که صادر شود از سينه‌ي پاک و دل ترسنده ..."

عده‌الداعي، علامه حلي 

بر تو باد به خلوص نيت در دعا کردن زيرا دعاي خالص سزاوارتر است به اجابت.

غررالحکم، فصل 49، گفتار 11

يک دعاي نهاني مساوي با هفتاد دعاي آشکار است.

نهج الفصاحه، رسول اكرم(ص)

حضرت رضا (ع): "دعاي بنده در پنهاني، يك دعايش برابر با هفتاد دعاي آشكار است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص225

دعايي را که پنهان داري آن را، افضل است از هفتاد دعا که ظاهر سازي آن را.

عده‌الداعي، علامه حلي

امام صادق(ع) فرمودند: "خداوند دوست ندارد هنگامي که بعضي از شما از بعضي ديگرتان چيزي مي‌خواهيد اصرار کنيد، اما اين کار را براي خودش مي‌پسندد، زيرا خداوند دوست دارد آن‌چه را نزد اوست با اصرار از او طلب کنيد." المحجه‌البيضاء، ج 2، ص 300

در حال دعا و مقام مناجات و راز و نياز بين خالق و مخلوق جاي موجود ديگري نيست و تمام توجه داعي بايد به حق باشد. هنگامي که به منبع نور متصل شد، ديگر دو طرف موضوع يکي رب العالمين است و ديگري عبد مسکين و اين ميزان صحيحي به ما مي‌دهد، دعاهايي که در آنها مورد خطاب انبياء و اولياء باشند و از آنان حاجت خواسته شود با مذاق توحيد سازگار نيست. خطاب داعي و طلب حاجت بايد به حق باشد  و جواب لبيک را هم حق بدون واسطه به او خواهد رسانيد. از ابوعبدالله(ع) نقل است که: "خداي تعالي کراهت دارد از خواستن و الحاح کردن مردم به يکديگر در حاجات‌شان و دوست دارد اين را براي خود. به درستي که خداي تعالي دوست دارد که سؤال کنند و طلب نمايند حاجات‌شان را از او."

عده‌الداعي، علامه حلي

از امام باقر(ع) نقل شده که مي‌فرمايد: "به خدا سوگند هيچ بنده‌اي در دعا پافشاري و اصرار به درگاه خداي عزوجل نکند جز اين که حاجتش را برآورد." 

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص224

خدا را بخوانيد و به اجابت دعاي خويش ايمان داشته باشيد و بدانيد که خداوند دعا را از قلب غافل بي‌خبر نمي‌پذيرد.

نهج الفصاحه، رسول اكرم(ص)

حضرت صادق(ع) فرمود: "خداي عزوجل اجابت نكند دعائي كه از روي دل غافل باشد پس هرگاه دعا كردي به دل توجه كن و يقين داشته باش كه اجابت شود."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 221

حضرت صادق (ع) فرمود: "هرگاه دعا كردي گمان كن كه حاجتت بر در خانه است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 221

نکند که تأخير اجابت دعا، تو را از دعا کردن باز دارد و تو را بدگمان سازد، زيرا که عطاي خدا به اندازه‌ي نيت بنده مي‌باشد و چه بسا که دعا به تأخير مي‌افتد، تا اين که اجر درخواست‌کننده بزرگ‌تر و عطاي بخشنده بيشتر گردد.

غررالحکم، فصل 85، گفتار 204

پيامبر اکرم(ص) در خطبه‌ي شعبانيه فرمودند: "به هنگام نماز، دست‌ها را به دعا بلند کنيد که بهترين لحظاتي که خدا با رحمت به بندگانش مي‌نگرد همين لحظات است." بر طبق روايت و سنت معصومان مستحب است که بعد از دعا، دست‌ها را بر سر و صورت کشيد زيرا خداوند به اين دست‌ها پاسخ داده است. دستي که به سوي خداوند دراز شود يقيناً خالي بر نمي‌گردد زيرا او باحيا و بخشنده است و شرم دارد از اين‌که بنده به سوي او دست بگشايد و دست خالي برگردد، و دستي که عطاي الهي را دريافت کرد، گرامي است لذا خوب است آن را به سر و صورت کشيد.

ميزان الحکمه، ج 4، ص 1684، ح 5729

از قول رسول خدا(ص) نقل شده: "چون بنده‌ي گنه‌کار پريشان روزگار دست انابت به اميد اجابت به درگاه حق سبحانه بردارد، ايزد تعالي بر وي نظر نکند. بازش بخواند، باز اعراض کند. دگرش بار به تضرع و زاري بخواند. حق سبحانه فرمايد دعوتش اجابت کردم و حاجتش برآورم که از بسياري دعا و زاري بنده همي شرم دارم."

تحلي، کريم محمود حقيقي

از امام حسين(ع) نقل شده: "حضرت رسول اکرم(ص) هنگام تضرع و زاري دست‌هايش را بالا مي‌برد، آن‌چنان که مسکين درخواست طعام مي‌کند."

نقش دعا در زندگي اجتماعي ، دکتر عبدالله اميدي فرد

ابوبصير گويد: از حضرت صادق(ع) در مورد دعاكردن و بلند كردن دست‌ها پرسيدم، فرمود: "براي پناه بردن به خدا (از شر دشمنان) كف دست‌هاي خود را به طرف قبله كني و اما در دعاي براي روزي، دست‌هاي خود را باز كني و درون آن دو را به سوي آسمان بداري. اما تبتل، پس آن، اشاره كردن با انگشت سبابه است و اما ابتهال، بلند كردن دست‌هاست به طوري كه از سرت بگذرد و دعاي تضرع اين است كه انگشت سبابه را در برابر رويت بجنباني و آن دعاي خيفه (و هراس) است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 232

در دعاي ائمه(ع) واقع شده که نجات نمي‌يابد از تو الا تضرع‌کننده به تو. و وحي فرستاده حق تعالي به موسي(ع) هرگاه که مي‌خواني مرا خائف و هراسان باش و در خاک مال روي خود را و سجده کن و راز بگوي به من وقتي که راز مي‌گويي با قلبي ترسان.

عده‌الداعي، علامه حلي

حضرت صادق(ع) فرمود: "همانا چون بنده‌ دعا كند، خداي تبارك و تعالي در كار حاجت اوست مادامي ‌كه آن بنده شتاب نكند." و نيز آن حضرت فرمايد: "همانا چون شتاب كند و براي كار خود برخيزد (به دنبال كار خود رود) خداي تبارك و تعالي فرمايد: آيا بنده‌ي من نداند كه به راستي منم آن خدايي كه حاجت‌ها را برآورم."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص 223

از امام جعفر صادق(ع) نقل است که "هميشه مؤمن به خوبي و آساني‌ست و رحمت از جانب خداي تعالي، مادامي که تعجيل نکند، پس نوميد شود و ترک دعا کند." راوي گفته که گفتم به آن حضرت "معني تعجيل چيست؟" فرمود "به اين طريق که دعاکننده بگويد خدا را خوانده‌ام اين‌طور و اين‌طور و اجابت نديدم."

عده الداعي، علامه حلي

رسول خدا(ص) فرمودند: "مردم تا زماني که شتاب نورزند، پيوسته در خير و خوبي خواهند بود." عرض شد: "اي رسول خدا، چگونه شتاب مي‌کنند؟" فرمود: "به اين که بگويند دعا کرديم اما مستجاب نشد."

ميزان الحکمه، ج 4، ص 1672

هر که آخرين درجه‌ي ‌ کوشش‌اش را به کار برد، به آخرين درجه‌ي خواسته‌اش مي‌رسد.

غررالحکم ، فصل 77 ، گفتار 1123

از پيامبر اکرم(ص) روايت است: "خداي را نود و نه اسم است که هر کس به آنها وي را بخواند دعايش اجابت مي‌شود و هر کس آنها را شمارش و حفظ کند داخل بهشت مي‌شود." 

آيه‌هاي زندگي، حسين اسکندري، 75

شخصي در حضور پيامبر اکرم(ص) خدا را اين‌گونه خواند: "يا ذوالجلال و الاکرام" اي خداوندي که صاحب جلال و اکرامي. پيامبر به او فرمود: "اکنون که خدا را با اين نام خواندي، دعايت مستجاب است. هر چه مي‌خواهي بخواه."

تفسير الدرالمنثور، ج 4، ص 272

در روايات آمده كه خداوند به حضرت موسي(ع) فرمود: "من از مخلوقاتم غافل نيستم، ولي دوست دارم كه ملائكه‌ي من ناله‌هاي دعاي بندگانم را بشنوند و ملائكه‌ي حافظ ببينند كه بني آدم به واسطه‌ي آن‌چه كه من آنها را قوت مي‌دهم و سبب آن هستم به من نزديك مي‌شوند."

آداب راز و نياز به درگاه بي‌نياز (ترجمه عده الداعي)، ص170

حضرت صادق(ع): "خداي تبارك و تعالي حاجت تو را مي‌داند و آن‌چه را كه مي‌خواهي را هم مي‌داند. ليكن دوست دارد كه حاجت‌ها به‌ درگاهش شرح داده شود پس هرگاه دعا كردي حاجتت را نام ببر."

اصول كافي، جلد 6، ص 43

حضرت صادق(ع) فرمود: "هيچ چهل نفر مردي براي دعا نزد هم اجتماع نكنند و خداي عزوجل را در كاري نخواهند (و دعا نكنند) جز اين‌كه خداوند دعاي آنها را مستجاب كند پس اگر چهل نفر نبودند و چهار نفر بودند و ده بار خداي عزوجل را بخوانند خداوند دعايشان را اجابت كند و اگر چهار نفر هم نباشند و يك نفر باشد كه چهل مرتبه خدا را بخواند پس خداي عزيز جبار براي او اجابت كند."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص241

حضرت صادق (ع): "چهار نفر جمع نمي‌شوند براي دعا مگر آن‌كه وقتي متفرق مي‌شوند دعاي ايشان مستجاب شده است.

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم

حضرت صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل فرمود: "هرگاه يكي از شما دعا كند، عموميت دهد (و همه را دعا كند) زيرا كه آن به اجابت نزديك‌تر است."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص242

حضرت صادق (ع): "هر كه چهل مؤمن را مقدم دارد و از براي ايشان دعا كند دعايش مستجاب  مي‌گردد".

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص411

امام باقر (ع): "نزديك‌ترين دعاها به اجابت دعاي مؤمني‌ست كه از براي برادر مؤمن خود دعا كند غايبانه، پس ملكي كه موكل است به دعاي او مي‌گويد "آمين" و از براي تو دو برابر آن‌چه از براي برادر خود دعا كردي عطا مي‌فرمايد".

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص411

امام صادق (ع): "دعا از براي برادر مؤمن خود غايبانه كردن باعث زيادي روزي مي‌شود و بلاها را دفع مي‌كند".

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص411

آن‌که دعا مي‌کند و آن‌که آمين مي‌گويد در پاداش مشترکند.

نهج البلاغه، حضرت علي(ع)

در دعا چه بخواهيم؟

امام علي(ع): "خدا فرموده : اي بندگان من، از آن‌چه به شما دستور داده‌ام فرمان بريد و به من نياموزيد که چه چيز به صلاح شماست، زيرا من به آن داناترم و آن‌چه به صلاح شماست از شما دريغ نمي‌کنم."

ميزان الحكمه، ج 4، ص 1627

از خدا چيزي نخواه كه جمالش براي تو مي‌ماند، اما وبالش دامنت را مي‌گيرد.

غررالحكم، علي(ع)

امام صادق(ع) فرمودند: "راه‌هاي نجات و نابودي خودت را بشناس تا مبادا از خدا چيزي را به گمان اين‌که نجات تو در آن است بخواهي، حال آن‌که سبب نابودي تو مي‌شود." 

بحار الانوار، ج 93، ص 322

بهترين دعا دعايي‌ست که انسان براي خود مي‌کند.

نهج الفصاحه، رسول اكرم(ص)

تأخير در استجابت دعا:

رسول خدا(ص) فرمودند: "بنده‌اي با عشق و محبت خدا را مي‌خواند و خدا نيز چون او را دوست دارد به جبرئيل فرمان مي‌دهد حاجت بنده‌ام را برنياور و آن را به تأخير انداز، زيرا من مي‌خواهم همواره صداي او را بشنوم. و بنده‌اي ديگر خداوند عزوجل را مي‌خواند در حالي‌که خداوند او را دشمن مي‌دارد. از اين رو به جبرئيل مي‌فرمايد: "حاجت اين بنده‌ام را با تعجيل برآور، زيرا کراهت دارم صدايش را بشنوم."

عده‌الداعي، علامه حلي

منصور صيقل مي‌گويد: "به حضرت صادق(ع) عرض كردم: مي‌شود كه مردي دعا كند و دعايش مستجاب گرديده ولي تا مدتي پس افتد؟" فرمود: "آري" عرض كردم: "اين براي چيست؟ آيا براي اين است كه بيشتر دعا كند؟" فرمود: "آري  همانا بنده‌اي دعا كند پس خداوند عزوجل به دو فرشته فرمايد: من دعاي او را به اجابت رساندم ولي حاجتش را نگه‌داريد زيرا كه من دوست دارم آواز او را بشنوم. و همانا بنده‌اي هم هست كه دعا كند پس خداي تبارك و تعالي فرمايد: زود حاجتش را بدهيد كه آوازش را خوش ندارم."

اصول كافي، شيخ كليني رازي، انتشارات علميه اسلاميه، ص245

علل عدم استجابت:

از حضرت امام موسي کاظم(ع) منقول‌است که جماعتي از حضرت امام جعفر صادق(ع) سؤال نمودند که علت چيست که ما دعا مي‌کنيم و دعاي ما مستجاب نمي‌شود؟ حضرت فرمود: "شما کسي را مي‌خوانيد که او را نمي‌شناسيد."

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص 406

گروهي به امام صادق(ع) عرضه داشتند "چرا ما دعا مي‌كنيم اما اجابت نمي‌شود؟" امام به آنها فرمود: ‌"‌زيرا شما كسي را كه درست نشناخته‌ايد مي‌خوانيد و چيزي را كه نمي‌فهميد، درخواست مي‌كنيد. بدانيد كه دعاي زياد با كوري دل و نديدن خدا، نشانه‌ي پستي و فرومايگي است."

نقش دعا در زندگي اجتماعي، عبدالله اميدي فرد

شخصي به خدمت حضرت صادق(ع) عرض نمود که حق تعالي مي‌فرمايد دعا کنيد تا دعاي شما را مستجاب گردانم و ما دعا مي‌کنيم و مستجاب نمي‌شود. حضرت فرمود: "دعاي شما براي اين مستجاب نمي‌شود که وفا نمي‌کنيد به پيمان‌هايي که حق تعالي از شما گرفته است درعمل نمودن به اوامر و ترک نمودن مناهي. حق تعالي مي‌فرمايد که وفا کنيد به عهد و پيمان من تا وفا کنم به عهد و پيمان شما. والله که اگر شما وفا کنيد از براي خدا، خدا نيز وفا مي‌کند از براي شما.

عين الحياه، علامه مجلسي، انتشارات قائم، ص 406

گناه، جلوي اجابت دعا را مي‌گيرد.

غررالحکم، فصل  ، گفتار 842

دعاي تو راه قبول شدن نمي‌يابد، زيرا که تو راه اجابت دعا را با گناهان گرفته‌اي.

غررالحکم، فصل 85، 178

                                                                                                               كاوشگران نور

بازگشت

Share